Was Ducal Prussia a tolerant country? The case of the Czech brothers

Bracia czescy przybyli do Prus Książęcych na przełomie 1548 i 1549 r. Osiedlili się przede wszystkim Mazurach (Nidzica, Działdowo, Dąbrówno Olsztynek) oraz Powiślu (Kwidzyn, Gardeja). Znaleźli jednak w dosyć trudnych warunkach bytowych, jak też religijnych. W znacznej bowiem mierze ograniczono im swobodę kultu, podporządkowując Kościołowi ewangelickiemu. Od około 1553 rozpoczął powrotny ruch migracyjny członków Jednoty, który zakończył pod koniec lat siedemdziesiątych. Zdecydowana większość braci powróciła Czech lub Wielkopolski, tylko nieliczni ulegli asymilacji. nie odegrali Prusach jakiejś poważniejszej roli, tak np. Polsce, ale byli tutaj po prostu zbyt krótko. Czas wreszcie odpowiedzieć pytanie o tolerancję religijną Książęcych. Przypadek czeskich wskazuje, że jej właściwie było, a wręcz przeciwnie – można mówić odwrotności tolerancji, mianowicie próbie konfesjonalizacji augsbursko-luterańskiej pewnym uproszczeniu określenie „konfesjonalizacja” oznacza społeczeństwo państwo jednego wyznania, wpływ religii życie duchowe, wszelkie przejawy życia społecznego, kulturalnego, nawet politycznego. Zdaniem Janusza Małłka, z konsekwentną konfesjonalizacją luterańską mamy czynienia przynajmniej dwudziestych XV II w. Dopiero wówczas nastąpił odwrót umiarkowany od nietolerancji religijnej. Powyższe uwagi stanowią zaledwie wstępną próbę odpowiedzi postawione tytule pytanie, niewątpliwie wymaga ono znacznie bardziej pogłębionych badań.